به گزارش ثریا - بر اساس آیین‌نامه ٢٨٠٠، ساخت و ساز روی پهنه گسلی ممنوع است، اما این ممنوعیت در مواردی فقط روی کاغذ جلوه می‌کند و بعد عملیاتی به خود نمی‌گیرد.

این کم توجهی‌ها آن هم در مناطق لرزه‌خیزی مثل کشورمان به ویژه پایتخت نگران کننده و بسیار پر خطر است؛ کم‌توجهی که سه سال پیش به ادعای مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از وجود اماکن حساسی، چون مدارس و بیمارستان‌ها روی گسل حکایت می‌کرد، آنطور که این مقام مسئول در قالب یک جدول از مناطق حساس تبیین کرده بود ٣۶ مدرسه، ۶۶ برج، ٢٣ پل و راه ارتباطی بیشترین شمار جانمایی نامناسب اماکن مهم ساخته شده در حریم گسل‌های شهر تهران را شامل می‌شدند.

با این تفاسیر مدارس که به ادعای آموزش و پرورشی‌ها می‌توانند جزو بهترین پناهگاه‌ها در شرایط بحرانی، چون وقوع زلزله باشند خود در کمین خطر قرار دارند ضمن آنکه جدا از شرایط فوق العاده آموزش مجازی در یکی دو سال تحصیلی اخیر، چنین نا ایمن بودن مدارس نگرانی به خطر افتادن سلامت دانش آموزان با کوچکترین لرزه و حتی اتفاقی مشابه را مضاعف می‌کند.

ساخت و ساز در حریم گسل‌ها ممنوع!

خاطرات تلخ تخریب‌ها بر اثر زمین لرزه در جای جای کشور از بوئین زهرا، منجیل و رودبار گرفته تا بم کرمان و همین کرمانشاه و سی سخت که اخیرا رخ داده است، یک نقطه اشتراک دارند و آن هم نا مناسب بودن سازه‌ها در برابر لرزه است هرچند مدارس در میان چنین بلایای طبیعی به ویژه طی یک دهه اخیر نمره نسبتا قبولی گرفته اند، اما گویی اگر این اتفاق ناگوار شوربختانه پایتخت را لرزه جدی بدهد نتایج به کلی تغییر کند و آمار و اطلاعات اعلامی از سوی مسئولان مربوط هم گواهی می‌دهد که چندان هم خوشبین به اوضاع نیستند.

پیمان بکتاش معاون فنی سازمان نقشه برداری کشور در پاسخ به سوال دلیل ساخت برخی مدارس، ساختمان‌ها یا سایر سازه‌های مهم کشور روی پهنه‌های گسلی که بسیار غیر اصولی بوده است، به خبرنگار ما گفت که باید به اطلاع برسانیم، تدقیق پهنه گسلی برای ۵ کلان شهر (تبریز، کرج، کرمان، مشهد و زنجان) و تهران در کشور با تشکیل کارگروه‌های مربوط انجام شده و توسط شورای عالی معماری و شهرسازی هم ابلاغ و در آیین نامه ۲۸۰۰ مربوطه نیز آورده شده است.

او ادامه داد: بر مبنای این موضوع، ساخت و ساز و اجرای شریان‌های حیاتی در حریم گسل‌ها ممنوع اعلام می‌شود، حتی برای ساخت سازه‌های مهمی نظیر مدارس، پمپ بنزین‌ها و غیره، تاکیدات ویژه‌ای شده است، اما به احتمال زیاد بسیاری از این سازه‌ها از قدیم و قبل از تصویب این مصوبه احداث شده اند.

بکتاش تصریح کرد: در خصوص نقش و هشدار‌های سازمان نقشه برداری کشور به عنوان دستگاه متولی داده‌های مکانی باید به طور جدی‌تر مورد توجه مسئولان قرار گرفته و از تجارب این سازمان در پایش حرکت گسل‌ها همچنین مبحث تعیین نرخ فرونشست در مسیر‌های ریلی و فرودگاه‌ها و سایر شریان‌ها و سازه‌های حیاتی کشور استفاده شود.

آماری از مدارس روی گسل نداریم

عبدالرضا فولادوند مدیرکل آموزش و پرورش تهران در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش درباره وجود مدارسی در پایتخت که روی گسل قرار دارند، گفت: گسل یک منطقه نیست که فقط مدرسه روی آن واقع شده باشد بلکه منطقه‌ای است که چندین محل از جمله مدرسه، بیمارستان و مسجد را در خود جای داده است.

او ادامه داد: در شرایط کنونی آماری به ما نرسیده است که صرفاً یک مدرسه یا فضای آموزشی به طور صددرصد روی گسل قرار گرفته باشد، اما طبق اعلامی که شهرداری به ما داشته است ۸۲۷ مدرسه تخریبی داریم که باید برای آن‌ها بودجه لازم در نظر گرفته تا بازسازی شوند.

هزینه فایده مبهم مقاوم سازی مدارس در برابر زلزله

زمین لرزه شدید و خسارات زیاد سال ٨٢ در بم کرمان علی رغم دشواری‌ها و تلخی‌ها سرآغازی شد تا موضوع مقاوم سازی مدارس در برابر زلزله کلید بخورد و طرحی کارآمد به نام مقاوم سازی مدارس شکل گیرد، اقدامی ابتکاری و پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز حوادث احتمالی آینده به گونه‌ای که حتی این اقدام حدود یک دهه  بعد به دلیل ارائه تجربیات در زمینه ایمن‌سازی محیط‌های آموزشی، آموزش و پرورش را در دریافت جایزه بین المللی ساساکاوا کمک کرد، اما این پایان ماجرا در موضوع مقاوم سازی نیست و هنوز این مسیر که گویی ترمز حرکت در آن کشیده و در ترافیک طرح‌های پر طمطراق دیگر گیر کرده است، نیاز به اهتمام دارد.

مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله‌شناسی و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش درباره توجه به جانمایی ساخت مدارس ایمن در برابر زلزله بیان کرد که در موضوع ایمنی مدارس از این حیث معمولا مدرسه ساخته از نظر سازه مورد توجه قرار می‌گیرد، در واقع بنای مدرسه ساخته شده ارزیابی می‌شود.

او ادامه داد: تاکنون هیچگاه اولویتی وجود نداشته است که در زمینه جانمایی مدرسه و اهمیت قرار نداشتن روی گسل پیش از ساخت اقداماتی انجام شود و تمام مباحث مطرح شده درباره خطر این موضوع بعد از تکمیل کار ساخت است.

به گفته استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله‌شناسی تنها کاری که برای تاب آوری مدارس انجام شده، مقاوم سازی و نوسازی مدارس است که بعد از زلزله بم کلید خورد و بودجه‌ای به آن اختصاص یافت.

او افزود: این اقدام علی رغم مثبت بودن، اما هیچگاه از سوی دستگاه‌های متخصص مورد نقد و ارزیابی قرار نگرفته است که از لحاظ هزینه فایده بررسی شود.

زارع تصریح کرد: برای این کار باید بودجه‌ای به مراکز تحقیقاتی مربوط اختصاص یابد تا عملکرد مقاوم سازی مدارس مورد نقد و بررسی قرار گیرد همچنین با توجه به اینکه هنوز در مرحله ماقبل تعیین محل مناسب قرار داریم جانمایی چندان مورد توجه نیست.

وعده‌ای همچنان نافرجام به نام «جانمایی مدارس»

در میان انواع و اقسام طرح‌های پر طمطراق، جانمایی مدارس هم برای خود جایگاهی دارد، طرحی که از سوی بخش عمرانی آموزش و پرورش حدود سه سالی می‌شود مطرح شده، اما هنوز در ابتدای راه گیر افتاده است و این در حالی است که توسعه همکاری با دستگاه‌های مختلف و طرح‌های از صفر کلید خورده طی این مدت به جریان افتاده است، اما هنوز اولویتی برای طرحی بنیادین به نام جانمایی ثمره‌ای نداشته است.

همچنان این طرح به عنوان یکی از اولویت‌ها مطرح است و ورود به فاز عملیاتی به گونه ای به دستگاه‌های دیگر ارجاع داده می‌شود که گویی حالا حالا‌ها امید عملیاتی شدن آن وعده‌ای بیش نیست.

با این شرایط کم توجهی به اصولی مهم و شاید کمتر پر رزق و برق در عملکرد‌های مدیریتی کار‌های عمرانی صرفا باید امیدوار بود تا اتفاقاتی تلخ و لرزه‌های شدید گریبانگیر پایتخت و دیگر کلانشهر‌های کشور نشود.

باشگاه خبرنگاران جوان